Kamis, 18 November 2010

DOSENTE HALO SUBORNU PRESIZA HALO INVESTIGASAUN


Husi : David A. Guterres


Relasiona  nebe publika iha diariu Timor Post edisaun terça-feira dia 27 Janeriu 2009, nebe hateten katak dosente Universidade Nacional Timor lorosae (UNTL) halo subornu hasoru nia estudante sira. Lia hirak ne’e kestiona husi vice presidente  komisau F asuntu edukasaun no saude Sr. Francisco Jeronimo. Maibe tuir hau nia hanoin antes publika ita nia kondenasaun iha media, ita tenke halão uluk investigasaun hodi hatene lolos kona ba kestaun nebe refere mak bele publika para ema hotu hatene, maibe se ita rona deit informasaun  ka keisa ruma mak ita publika kedas ita nia kondenasaun, ne’e karik la los. Porque ita ladauk hatene kestaun ne’e iha duni ka lae. Se ita temi dosente UNTL katak dosente hotu nebe hanorin iha UNTL kria problema nebe hanesan ba nia estudante sira, maibe realidade karik pesoal ka ho lian melayu dehan oknun dosente, laos dosente hotu. Tamba ne’e ami husu ita halo uluk investigasaun mak bele kondena.

Iha noticias ne’e mos hateten katak durante ne’e iha buat barak mak lao la dun los iha UNTL nia laran katak dala barak estudante finalista balun la bele halo nia skripsi tamba seidauk selu osan lai mak hakerek. Maibe tenke klaru selu atu halo saida? Hanoin tenke kria investigasaun, se lae ita dun malu deit. Tamba iha dosente barak nebe hein hela ninia estudante atu halo orientasaun, maibe estudante sira nunka mosu ho razaun katak sira seidauk iha osan atu hakerek. Katak se sira hakerek skripsi ka teze, sira tenke ba halo iha rental tamba dala ruma sira la iha komputador, no iha neba laos gratuita ketik sura oras, depois print ka tahan ida hira? Ne’e tenke selu depois tenke kopia atu fo ba nia dosente orintador atu kuriji, depois fo fila no sira sei ba hadia fali, to’o sira nia teze ne’e remata. Ne’e katak sira tenke prepara osan barak hodi fasilita sira no sira mos presija tempo naruk, se estudante iha osan no la baruk ten sira sei hotu lalais.
Iha parte seluk mos ita nia lideransa ne’e realsa katak lei rezime kareira sei la premite funsionario publiku ka dosente sira nebe tama iha kareira atu la bele kanorin fatin rua, tamba dosente sira tenke konsentra iha fatin ida hodi hadia kualidade edukasaun. Los duni katak kualidade edukasaun sai hanesan ita hotu nia prekupasaun no prioridade, maibe laos ba dosente sira deit tenke aplika ba profesores sira hotu. Tamba iha ensino superior la bele iha kualidade se kuando estudante sira husi nivel basiku la iha kualidade, hau dehan la iha kualidade tamba kondisaun fisiku eskola la diak, profesor sira hanorin la tiur nia area, eskola periadu hela deit, la iha biblioteka nebe adekuadu, la iha laboratoriu, no sel-seluk tan. Oin sa ita bele hanoin kualidade se buat hotu ( sarana-prasarana) la suficiente? Ba hau buat ida kualidade edukasaun iha ita nia nasaun ne’e sei sai relativu deit se kuandu ita la dun tau ita nia inportansia ba area edukasaun no kondisaun sira nebe iha relasaun ho edukasaun.
Ita hakarak dosente ka profesor ida hanorin diak no konsentra hodi hadia kualidade, ita tenke here mos sira ( dosente,profesor) nia kondisaun ekonomia, tamba sira mak nudar autor prinsipal iha parte kadia kualidade da edukasaun. Hau fo ezemplu : se kuando kareta nia kualidade diak hanesan dadauk parlamentu sae, maibe bazolina maran ita la bele sae ba halo servisu. Ita bele halo estrada furak no kaber, maibe alkatraun nebe iha ita tau rai iha okos sei la folin ba ita nia dezenvolvimentu. Se ita hakarak kualidade maibe autor nebe sai nudar komponente inportante atu hamosu kualidade, nia moris hanesan mos ema nebe faan kankung iha merkadu. Ho nia salario nebe minimu nia la bele sustenta nia familia, selu eskola, selu ahi, selu be, no sel-seluk tan. Sa tan mais profesor ka dosente ne’e sei kreditu hela iha banku hodi sosa netik motor oan ida hodi hatutan nia ain atu ba hanorin, tamba lakuhi iziji ba governu atu hola hareta ba sira. Karik ho razaun hirak ne’e mak sira sempre buka dalan hodi sustenta nia familia, laos tamba sira hakarak buka riku ba nia an. Guru adalah pahlawan tanpa jasa, maibe keta haluha se laos sira nia jasa, ita la matenek hanesan agora, Tamba ne’e ami husu keta kondena demais.
Los duni katak ho lei kareira nebe iha la premite sira atu hanorin iha fatin rua, maibe se sira nia kondisaun ekonomia la favorese, saida mak ita atu ajuda sira? Ita bele dehan katak hasa’e ona salariu mak tenke konsentra iha fatin ida, maibe  salariu nebe aumenta ho kustu 30 ka 40 dolares Americanu deit la kompara ho ema seluk nian. Karik sira sei simu konsekuensia saida deit husi ministeriu, se sira nia salariu la sufisiente ba sira nia familia, Kualidade da edukasaun inportante maibe kondisaun familia mos inportante. Iha nasaun seluk hanesan malaysia, dosente ida nia salariu liu 1000 dolares, tamba sira hatene katak dosente mos servisu barak hanesan : depois hanorin hotu fila ba uma kalan sira tenke kuriji estunde nia teze, makalah ka resultado ezame no kalan nia tenke prepara materia hodi hanorin ida dader, maibe dosente sira nunka iziji ba ita atu aumenta sira nia salariu, so ita mak rekuinese deit.
Penulis adalah Dosen UNTL, staf pengajar pada jurusan Kimia FKIP

Bp. Drs. Hiskia Ahmad, Guru besar Kimia dasar ITB Bandung

Bp. Drs. Hiskia Ahmad, Guru besar Kimia dasar ITB Bandung